เมื่อพูดถึง MARC Format หรือรูปแบบการลงรายการบรรณานุกรมที่เครื่องคอมพิวเตอร์อ่านได้ (Machine Readable Cataloging Format) ซึ่งสามารถจัดการข้อมูลบรรณานุกรม หรือจำแนกข้อมูลเป็นส่วนๆ เพื่อให้สามารถสืบค้นและเข้าถึงข้อมูล รวมถึงการแลกเปลี่ยนข้อมูลหรือถ่ายโอนข้อมูลระหว่างกัน
 
          ข้อมูลใน MARC Format สามารถจำแนกออกได้เป็น 3 ส่วนคือ 1) Leader  2) Record direcory  และ 3) Variable data field  ซึ่งในวันนี้จะมาบอกเล่าเรื่องราวของ Leader เนื่องจากพบว่าในฐานข้อมูลทรัพยากรสารสนเทศ ของสำนักหอสมุดกลางของเรามี error ในส่วนนี้ค่อนข้างมาก
 
          รู้ได้อย่างไรว่ามี error มาก
          จากการตรวจสอบข้อมูลโดยใช้โปรแกรม UC Connexion เพื่อตรวจสอบข้อมูลก่อนการนำเข้าฐานข้อมูลสหบรรณานุกรมร่วมกัน (UC) พบว่าข้อมูลบรรณานุกรมในฐานข้อมูลทรัพยากรสารสนเทศ ของสำนักหอสมุดกลางของเรามีข้อมูลปรากฎในส่วนของ Warning จำนวนมากพอสมควร เมื่อกวาดสายตาไล่ดูอย่างคร่าวๆ เห็นว่ามีข้อมูล error ในหลายส่วน แต่ไม่ได้ให้ความสนใจมากนัก เนื่องจากไม่ค่อยมีเวลา จึงใช้ส่วน Auto fix ที่โปรแกรมมีให้ Fix เพื่อผ่านข้อมูลต่างๆ เหล่านั้น ทำให้สามารถข้ามผ่านส่วนที่สำคัญนี้ไปได้ด้วยการ generate ข้อมูลของโปรแกรม UC Connexion เพื่อให้รูปแบบของส่วนนี้เป็นรูปแบบที่สามารถผ่านการตรวจสอบ เพื่อนำเข้าข้อมูลไปที่ฐานข้อมูลสหบรรณานุกรมเท่านั้น
 
          แต่ในช่วงหลายเดือนที่ผ่านมา ตั้งใจว่าจะไม่ปล่อยผ่านข้อมูลที่ปรากฎในส่วนของ Warning ที่โปรแกรม UC Connexion ตรวจสอบพบ (โดยเริ่มนำข้อมูลที่เป็น Cat Date ของปี 2018 และ 2019 มาตรวจสอบ) พบว่า มีการ Warning ในส่วนของ Learder เป็นจำนวนมาก ซึ่ง error ที่พบนี้ พบมากเฉพาะในตำแหน่งที่ 05-06 และตำแหน่งที่ 17-18 โดย error ที่พบส่วนใหญ่จะเป็นในเรื่องของการไม่ใส่อักขระ ใส่อักขระผิด หรือใส่อักขระผิดตำแหน่ง เป็นต้น ทั้งนี้อาจเกิดจากความเข้าใจผิด เกิดจากการทำ copy catalog หรือเกิดจากความผิดพลาดทางเทคนิคใดๆ ก็แล้วแต่
 
          มาทำความรู้จัก Leader กัน

          Leader หรือป้ายระเบียน เป็นเขตข้อมูลแรกของระเบียนบรรณานุกรม ที่บอกรายละเอียดต่าง ๆ  เกี่ยวกับระเบียนนั้นๆ เป็นเขตข้อมูลที่มีความยาวคงที่ (Fixed field) 24 ตำแหน่ง คือตำแหน่งที่ 00-23 ป้ายระเบียนประกอบด้วยข้อมูลที่เป็นตัวเลขหรือรหัสแทนค่าที่ใช้สำหรับการประมวลผลของระเบียน (ไม่มี indicators หรือ subfield codes) ทั้งนี้จะอธิบายรายละเอียดเฉพาะตำแหน่งที่พบ error หลักๆ เท่านั้น ได้แก่ ตำแหน่งที่ 05-07 และตำแหน่งที่ 17-18 เนื่องจากในตำแหน่งอื่นมักจะถูกกำหนดอักขระไว้แล้วอัตโนมัติ (Computer-generated) หรือถูกระบุให้ใช้อักขระนั้นๆ ไว้แล้ว เมื่อทำรายการบรรณานุกรมรายการนั้นๆ  (สามารถศึกษาข้อมูลในตำแหน่งอื่นๆ เพิ่มเติมได้ที่  https://www.loc.gov/marc/bibliographic/bdleader.html)
 

 
                   ตำแหน่งที่ 05 Record status – เป็นส่วนที่บอกสถานภาพของระเบียน  ซึ่งแสดงถึงความสัมพันธ์ของระเบียนกับแฟ้มข้อมูล  (จะกล่าวเฉพาะที่ใช้อยู่เป็นปกติ)
                                     n – New   แสดงสถานภาพว่าเป็นระเบียนใหม่
 
                   ตำแหน่งที่ 06 Type of record – เป็นตำแหน่งที่ ใช้เพื่อแยกความแตกต่างของระเบียน MARC สำหรับเนื้อหาและวัสดุประเภทต่างๆ  (จะกล่าวเฉพาะที่ใช้อยู่ในสำนักหอสมุดกลาง)
                                     a – Language material  สำหรับระเบียนบรรณานุกรมของทรัพยากรที่ถ่ายทอดโดยใช้ภาษาในการสื่อสาร
                                     g – Projected medium  สำหรับระเบียนที่อยู่ในรูปของภาพยนต์  วีดิทัศน์  หรือวัสดุต่าง ๆ ที่ต้องใช้เครื่องฉาย
                                     i – Nonmusical sound recording  สำหรับระเบียนที่เป็นการบันทึกเสียงที่ไม่ใช่ดนตรี เช่น คำปราศรัย การบรรยาย เป็นต้น
                                     j – Musical sound recording  สำหรับระเบียนที่เป็นการบันทึกเสียงที่เป็นดนตรี เช่น
                                     k – Two-dimensional nonprojectable graphic  สำหรับระเบียนที่เป็นกราฟฟิค 2 มิติที่ไม่ต้องใช้เครื่องฉาย เช่น แผนภูมิ ภาพวาด ภาพเขียน ภาพถ่าย โปสเตอร์ เป็นต้น
                                     m – Computer file  สำหรับทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ประเภทโปรแกรมคอมพิวเตอร์ ซึ่งรวมถึงโปรแกรม เกมส์  ฟ้อนต์ ประเภทข้อมูลที่เป็นตัวเลข  สื่อผสม ระบบหรือบริการออนไลน์
                                     o – Kit  สำหรับระเบียนที่เป็นชุดอุปกรณ์ ประกอบด้วยสื่อรูปแบบต่าง ๆ ซึ่งจัดท าขึ้นเพื่อใช้ในการสอน
 
                   ตำแหน่งที่ 07 Bibliographic level – บอกถึงระดับบรรณานุกรม (จะกล่าวเฉพาะที่ใช้อยู่ในสำนักหอสมุดกลาง)
                                     a – Monographic component part  รหัสของรายการบรรณานุกรมที่เป็นส่วนย่อยในรายการบรรณานุกรมอื่น เช่น บทความวารสาร  บทหรือตอนในหนังสือ  และบอกถึงรายละเอียดของเอกสารหลักในเขตข้อมูล 773
                                     b – Serial component part  รหัสของรายการบรรณานุกรมที่เป็นส่วนหนึ่งของทรัพยากรต่อเนื่อง เช่น คอลัมน์หรือสารคดีพิเศษในวารสาร  และบอกถึงรายละเอียดของเอกสารหลักในเขตข้อมูล 773
                                     m – Monograph/Item  รหัสแทนทรัพยากรที่มีเนื้อหาเดียว ไม่ว่าจะเป็นเล่มเดียว แผนที่เดี่ยว หรือมีหลายเล่มจบ แผ่นเสียงที่มีหลายร่อง (track)
                                     s – Serial  รหัสแทนทรัพยากรที่มีการจัดพิมพ์อย่างต่อเนื่อง มีเลขประจำฉบับที่เรียงลำดับอย่างไม่สิ้นสุด เช่น วารสาร หนังสือพิมพ์ รายงานประจำปี หนังสือรายปี เป็นต้น
 
                   ตำแหน่งที่ 17 Encoding level – รหัสที่บอกถึงระดับความสมบูรณ์ของการลงรายการบรรณานุกรม
                                     # –  Full  level เป็นระดับระเบียน MARC ที่สมบูรณ์ที่สุด
 
                   ตำแหน่งที่ 18 Descriptive cataloging form – รหัสที่บอกว่าระเบียนนั้นได้ลงรายการตามแบบใด
                                     a – AACR2
                                     I – ISBD punctuation included ใช้สำหรับระเบียนที่ใช้กฎการลงรายการของ ISBD หมายรวมถึง RDA
 
          อย่างไรก็ตาม แม้ว่า Leader จะมีรายละเอียดมากถึง 24 อักขระ ที่จะสื่อถึงการบอกรายละเอียดต่าง ๆ  ที่เกี่ยวกับระเบียนนั้นๆ แต่เราในฐานะเป็นผู้ทำรายการตามรูปแบบ MARC Format คงจะปฏิเสธไม่ได้ว่า เราต้องศึกษาและลงรายการในส่วนนี้ให้ถูกต้อง โดยเฉพาะในตำแหน่งที่ 05-07 และ 17-18 เพื่อให้สามารถสืบค้นและเข้าถึงข้อมูลแต่ละประเภทได้อย่างถูกต้อง รวมถึงการถ่ายโอนข้อมูลระหว่างกัน
 
————————————————
คณะทำงานจัดทำคู่มือการลงรายการบรรณานุกรมวารสาร ในคณะทำงานความร่วมมือระหว่างห้องสมุดสถาบันอุดมศึกษา ฝ่ายวารสารและเอกสาร.  (2555).  MARC 21  การลงรายการระเบียนบรรณานุกรมวารสาร.  กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา.  สืบค้นเมื่อ 25 กรกฎาคม 2562 จาก http://www.resource.lib.su.ac.th/Jgroup/images/stories/bibliographyHB/bib.pdf
 
สุวันนา ทองสีสุขใส.  (2543).  MARC 21 สำหรับระเบียนหนังสือ/เอกสาร.  ขอนแก่น : สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 
 
Library of Congress.  (2016).  Learder (NR).  Retrieved July 25, 2019 จาก https://www.loc.gov/marc/bibliographic/bdleader.html