ภาคริเริ่ม
 
           หากจะพูดถึงเรื่องห้องสมุดที่เปิดบริการ 24 ชั่วโมง ก็คงจะปฏิเสธกันไม่ได้ว่า ห้องสมุดมหาวิทยาลัยที่เปิดบริการ 24 ชั่วโมงเป็นแห่งแรกก็น่าจะเป็น หอสมุดพระราชวังสนามจันทร์ สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยศิลปากร ของเรานี่เอง เพราะเริ่มเปิดบริการกันตั้งแต่ปี 2545 กันเลยทีเดียว
 
           การเปิดบริการ 24 ชั่วโมงของหอสมุดฯ เปิดบริการเป็นครั้งแรกเมื่อ 15 ปีที่แล้ว โดยเริ่มเปิดบริการเมื่อปีการศึกษา 2545 (ระหว่างวันที่ 19 สิงหาคม – 27 กันยายน 2545 และ ระหว่างวันที่ 27 มกราคม – 28 กุมภาพันธ์ 2546) ณ ศูนย์การเรียนรู้ด้วยตนเอง ชั้น 1 หอสมุดพระราชวังสนามจันทร์ ด้วยพื้นที่นั่งประมาณ 130 ที่นั่ง เปิดบริการจันทร์-ศุกร์ตลอด 24 ชั่วโมง ยกเว้นในวันเสาร์-อาทิตย์ ซึ่งเปิดบริการ 9.00 น.-20.00 น. (ขอพักบ้าง) รวมถึงลูกค้าที่เข้าใช้บริการกันอย่างล้นหลาม จนห้องแตก ถึงกับต้องนั่งที่พื้นห้องกันเลย … นับเป็นปรากฎการณ์ของการเปิดบริการ 24 ชั่วโมงในปีการศึกษา 2545 โดยเปิดบริการช่วงก่อนสอบถึงสอบเสร็จในแต่ละภาคการศึกษาเป็นเวลา 1 เดือน
 

— เปิดได้อย่างไร? —

 

 
           ปกติหอสมุดพระราชวังสนามจันทร์ เปิดให้บริการวันจันทร์-ศุกร์ ตั้งแต่เวลา 8 โมงครึ่ง ถึง 4 ทุ่ม และในวันเสาร์-อาทิตย์เปิดให้บริการตั้งแต่เวลา 9 โมงเช้าถึง 2 ทุ่ม ซึ่งเป็นระยะเวลาการให้บริการที่นานมากทีเดียว ต่อมามีการพูดคุยกันในกลุ่มเล็กๆ นำโดยหัวหน้าหอสมุดพระราชวังสนามจันทร์ในขณะนั้น (คุณกาญจนา สุคนธมณี) ว่าในช่วงใกล้สอบ หลังจากหอสมุดฯ ปิดแล้วนักศึกษามักจะนั่งอ่านหนังสือกันตามมุมตึก หรือโรงอาหาร หรือบริเวณข้างอาคารหอสมุดฯ ซึ่งดูแล้วไม่น่าจะปลอดภัย โดยเฉพาะจากยุง และแสงสว่างที่มีน้อย จึงนำเรื่องหารือในที่ประชุมบรรณารักษ์เกี่ยวกับการเปิดให้บริการตลอด 24 ชั่วโมง เพื่อให้ที่ประชุมเป็นผู้ตัดสินใจ การทดลองเปิดให้บริการ 24 ชั่วโมงครั้งแรกจึงได้เกิดขึ้นในปีการศึกษา 2545 (รายละเอียดดังกล่าวข้างต้น)
 

— ทำอย่างไร? —

           1) ใช้รูปแบบการให้บริการแบบ 7/11  โดยมีหัวหน้าหอสมุดฯ เป็นเจ้าของกิจการ  มีบรรณารักษ์ผู้ได้รับมอบหมายให้เตรียมการ/ดำเนินการ เป็นผู้จัดการ  โดยมีหัวหน้าเวร (บรรณารักษ์ อายุไม่เกิน 57 ปี) เป็นผู้ช่วยผู้จัดการ และมีพนักงานฯ 1 คน (เป็นรูปแบบที่ใช้ในการทดลองเปิดให้บริการครั้งแรก)
           2) การปฏิบัติงานแบ่งออกเป็น 3 ช่วงคือ ช่วงเวลาปกติ 8.30-16.30 น. ปฏิบัติงานตามปกติ / ช่วงบริการล่วงเวลา 16.30-22.00 น. ปฏิบัติงานตามตารางล่วงเวลา  และระหว่างเวลา 22.00-8.30 น. ของวันรุ่งขึ้น (บรรณารักษ์ 1 คนและเจ้าหน้าที่ 1 คน)
           3) สถานที่เปิดบริการ – ศูนย์การเรียนรู้ด้วยตนเอง ชั้น 1 หอสมุดพระราชวังสนามจันทร์ (ที่นั่งประมาณ 130 ที่นั่ง)
           4) สินค้าและบริการ – ที่นั่งอ่าน  พื้นที่สำหรับใช้โน๊ตบุ๊ค  คอมพิวเตอร์สำหรับใช้งานอินเทอร์เน็ต ห้อง sound lab บริการฐานข้อมูลออนไลน์  หนังสือพิมพ์และนิตยสาร และในเวลาตีหนึ่งของทุกวัน จัดฉายภาพยนตร์โดยมีชื่ออันกิ๊บเก๋ว่า movie@morning
           5) บรรณารักษ์และเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานในวันนั้นๆ จะดูแลและให้บริการตลอดเวลาประดุจลูกหลาน
 

— ผลเป็นอย่างไร? —

           ในการเปิดบริการ 24 ชั่วโมงครั้งแรก ผลก็คือ ห้องแตก เนื่องจากมีผู้เข้าใช้บริการประมาณ 200 คน ทำให้ต้องนั่งพื้นเพราะที่นั่งไม่เพียงพอ แต่สิ่งที่น่าดีใจคือ พบการแบ่งปันพื้นที่นั่ง และไม่พบการจองที่นั่ง ทุกคนดูถ้อยทีถ้อยอาศัยกันอย่างน่าชื่นชม รวมถึงผู้ให้บริการทั้ง 2 คนก็ร่วมไม้ร่วมมือกันดูแลและให้บริการเป็นอย่างดี
           ในปีการศึกษาถัดมา ได้ขยับไปใช้พื้นที่อาคารหอสมุดฯ (4 ชั้น) โดยเปิดให้บริการชั้น 1-3 ซึ่งผู้ใช้บริการสามารถหยิบหนังสือมาอ่านได้ด้วย เพราะเป็นอาคารที่ให้บริการหนังสือ และเพิ่มจำนวนผู้ให้บริการจาก 2 เป็น 3 คน จนปีการศึกษาถัดมาได้ขยายการบริการเป็นทั้งอาคาร 4 ชั้น
 

… เมื่อดำเนินการแล้วกิจการเป็นอย่างไร สนุกสนานหรือทุกข์ระทมขนาดไหน

โปรดติดตามตอนต่อไปในภาค 2 (ภาคเดินทาง) …