เพลงพิษฐาน…แม่เพลงพื้นบ้านภาคกลาง
ได้รับมอบหมายให้ถอดเทปสัมภาษณ์เรื่องแม่เพลงพื้นบ้าน เพลงพิษฐาน จากหัวหน้างานศูนย์ข้อมูลภาคตะวันตก ซึ่งไปเก็บข้อมูลที่ ชุมชนบริเวณวัดน้อยเจริญสุข ตำบลท่าพระยา อำเภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม ครั้งที่ 1 เมื่อเสาร์วันที่ 18 มีนาคม 2560 จากการสัมภาษณ์คนรุ่นเก่าในชุมชน 4 คน (แม่ส้มจีน แม่กิมซ่วน แม่เฉลิม แม่รำพึง) ที่ยังร้องเพลงพิษฐานได้ มาเล่าความเป็นมา และวิธีการเล่นเพลงพิษฐานของชุมชนวัดน้อยเจริญสุขให้ฟังว่า การร้องเพลงพิษฐาน คือการขอพรต่อพระประธานในโบสถ์ เนื้อเพลงมักเป็นคำง่าย ๆ มุ่งเน้นให้คล้องจองกัน อาจเป็นชื่อดอกไม้ เช่น ดอกแค ดอกฝิ่น ดอกกระเพรา ดอกคัดเค้า เป็นต้น และมีคำอธิษฐานของผู้ร้อง เช่น ขอดอกคัดเค้า ไม่ให้เจอคนเมา เป็นต้น
ตัวอย่างเพลงพิษฐาน
ชาย : พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานแต่ดอกบัว
เกิดชาติใดแสนใด ขอให้ได้เป็นผัวคนชื่อ……… (ออกชื่อฝ่ายหญิง)
หญิง : พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานแต่ดอกแค
เกิดชาติใดแสนใด ขอให้ได้เป็นแม่คนชื่อ……… (ออกชื่อฝ่ายชาย)
ในการถอดเสียงครั้งนี้ได้รับความรู้มากมาย คือรู้ข้อมูลเกี่ยวกับเพลง และประวัติความเป็นมาของเพลงพิษฐาน ที่มีคุณค่ายิ่ง เพลงพิษฐานเป็นเพลงพื้นบ้าน ร้องเล่นกันในภาคกลาง ต้นแบบคือจังหวัดสุพรรณบุรี, อุทัยธานี, นครสวรรค์, กาญจนบุรี, สุโขทัย, ราชบุรี, อยุธยา
เพลงพิษฐานเป็นเพลงที่มักร้องเล่นในวันสงกรานต์ ถือเป็นวันขึ้นปีใหม่ เพื่อความเป็นสิริมงคล คำว่าพิษฐานคาดว่าเพี้ยนมาจากคำว่าอธิษฐาน เป็นเพลงที่ร้องโต้ตอบกันในโบสถ์ มีเอกลักษณ์ขึ้นต้นคำว่า “พิษฐานเอย”หลังจากทำบุญแล้วพระกำลังฉันเพลที่ศาลา จะร้องเล่นเพลงพิษฐานกันเป็นการเอาฤกษ์เอาชัย ในสมัยก่อนผู้เล่นเป็นชาวบ้านมีอาชีพทำนา ทำไร่ โดยแบ่งเป็นฝ่ายชายและฝ่ายหญิง ไม่จำกัดจำนวน กี่คนก็ได้
เครดิตรูปภาพ : http://www.sunti-apairach.com/letter/index.php?topic=903.0
การแต่งกาย : ฝ่ายชายจะนุ่งโจงกระเบน สวมเสื้อคอกลม ผ้าขาวม้าคาดเอว ส่วนฝ่ายหญิงนุ่งโจงกระเบน สวมเสื้อแขนกระบอก
อุปกรณ์ในการเล่น : คือ ดอกไม้ ธูปเทียน คนละ 1 กำ
วิธีเล่น : ใช้ร้อง ไม่มีการรำ ฝ่ายชายและฝ่ายหญิงต้องนั่งพับเพียบเป็นแถวต่อหน้าพระประธานในโบสถ์ ทุกคนถือธูปเทียนไว้ในมือ เริ่มเล่นโดยฝ่ายชายจะนำสวดบูชาพระรัตนตรัย เสร็จแล้วฝ่ายชายจะเป็นผู้ว่าเพลงก่อน มีลูกคู่ ร้องรับ ร้องสลับกับฝ่ายหญิงไปเรื่อยๆ ส่วนใหญ่เอาชื่อดอกไม้มาร้องเป็นเพลงเปรียบให้ได้ในสิ่งที่ตนหวังไว้ มีคำที่คล้องจองในคำร้อง