มีโอกาสได้อ่านหนังสือเรื่อง “ชุมชนร่วมรัฐ : กระบวนการเสริมสร้างเครือข่ายมรดกศิลปวัฒนธรรมบ้านหมอสอ จังหวัดกาญจนบุรี” เลยนึกถึงพี่อ้อขึ้นมา… หนังสือเล่มนี้ตัวเองคิดว่ายังไม่เห็นในหอสมุดฯ แต่อาจจะมีแล้วก็เป็นได้ ยังไงพี่อ้อก็ตามเอาเองเน้อ…
บ้านหมอสอ จังหวัดกาญจนบุรี อยู่บริเวณพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำแม่กลองฝั่งทิศตะวันออก มีลำน้ำหมอสอซึ่งแยกออกจากแม่น้ำแม่กลองบริเวณบ้านท่าเรือ อ.ท่ามะกา จ.กาญจนบุรี ไหลไปทางทิศตะวันออกผ่านบ้านหมอสอ โดยไหลผ่านชุมชนโบราณกำแพงแสนทางด้านทิศเหนือ ออกสู่แม่น้ำท่าจีนบริเวณวัดบางปลา อ.บางเลน จ.นครปฐม
คนในชุมชนบ้านหมอสอส่วนใหญ่เป็นกลุ่มคนไทยทรงดำ และยังคงใช้ภาษาไทยทรงดำในชีวิตประจำวัน ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยเฉพาะ “พริก” เป็นพืชที่ปลูกมากและชึ้นชื่อของชุมชน นอกจากนี้ยังมีรูปแบบประเพณีและวัฒนธรรมที่ยึดถือปฏิบัติสืบเนื่องมา ได้แก่ งานบุญเดือน 6 ซึ่งเป็นการจัดพิธีทำบุญประจำปีบริเวณที่ตั้งศาลเจ้าพ่อปิ่นแก้ว-เจ้าแม่มะลิซ้อน และพิธีเสนเฮือน ซึ่งเป็นวัฒธรรมที่สำคัญของชาวไทยทรงดำ โดยสะท้อนออกมาในรูปแบบการจัดบ้านเรือน ที่จะต้องมีห้องผีไว้ด้านในสุดขวามือ เรียกว่า กะล้อห้อง จะต้องมีการจัดเลี้ยงผีเรือนทุก 7-10 วัน และในทุก 2-4 ปี จะมีการจัดพิธีเสนเฮือน เป็นต้น
ในส่วนของเตาโบราณบ้านหมอสอนั้น ตั้งอยู่ในพื้นที่หมู่ 8 ต.พระแท่น อ.ท่ามะกา จ.กาญจนบุรี มี 2 เตา ซึ่งเตาโบราณทั้ง 2 เตา ตั้งอยู่ในพื้นที่ของชุมชน แวดล้อมไปด้วยอาคารสาธารณะประโยชน์ และบ้านเรือนทั้ง 3 ด้าน ยกเว้นด้านทิศตะวันออกซึ่งเป็นร่องสวนและแนวลำน้ำ
ลักษณะของเตาจากร่องรอยหลักฐานที่ปรากฎ อายุอยู่ในช่วงสมัยอยุธยาตอนปลาย น่าจะจะสัมพันธ์กับชุมชนโบราณที่ร่วมสมัยกับการก่อสร้างพระแท่นดงรัง อาจจะเป็นเตาเผาภาชนะเนื้อดิน ทรงกลมแบบระบายความร้อนขึ้น โดยด้านทิศตะวันตกชองตัวเตาตัดผนังเตาเป็นช่องกว้างประมาณ 1.20 เมตร ซึ่งเป็นช่องใส่ไฟและประตูเตา ถัดไปทางทิศเนือของตัวเตามีช่องโพรงยื่นออกมาประมาณ 1 เมตร ทำหน้าที่เป็นปล่องเตาสำหรับระบายความร้อนและควันไฟ

หลักฐานที่พอจะสันนิษฐานได้ว่าเตาทั้ง 2 เตานี้มีการนำผลิตภัณฑ์อะไรมาเผาในเตาคือ เศษภาชนะดินเผาเนื้อดิน ถ่านไม้ ก้อนอิฐ แต่หลักฐานที่พบก็ยังไม่มากพอที่จะทำให้เชื่อได้ว่า เตาทั้ง 2 เป็นเตาเผาภาชนะ จากการประมวลหลักฐานต่างๆ เตาโบราณทั้ง 2 เตานี้ น่าจะเป็นเตาเผาอิฐ มากกว่าจะเป็นเตาเผาผลิตภัณฑ์ประเภทอื่นๆ