Metadata สำหรับวัสดุดิจิทัลประเภทสื่อโสตทัศน์
ช่วงนี้กำลังดำเนินการเอาข้อมูลเสียง (จากห้องสมุดเสียงเดิม) มาจัดเก็บในฐานข้อมูลเสียง ซึ่งข้อมูลที่จัดเก็บจะจัดเก็บในรูปของ Metadata และได้เคยไปอบรมเรื่องเกี่ยวกับ เมทาดาทาสำหรับวัสดุดิจิทัลประเภทสื่อโสตทัศน์ โดย คุณสุวันนา ทองสีสุขใส มาซักพักใหญ่ๆๆ แล้ว…วันนี้เลยจะมาเล่าเรื่องของ Metadata ให้ฟัง
Metadata (เมทาดาทา) คือข้อมูลที่บรรยายทรัพยากร หรือข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับวัตถุ (Object) เมื่อเทคโนโลยีเวิลด์ไวด์เว็บเกิดขึ้น ทำให้สารสนเทศในระบบเครือข่ายเกิดขึ้นเป็นจำนวนมาก ยากต่อการจัดเก็บ สืบค้น และเรียกดู จึงได้มีการพัฒนาเมทาดาทาที่ใช้ในการจัดการทรัพยากรสารสนเทศบนเว็บ เมทาดาทาที่นิยมใช้กันมากคือ Dublin Core Metadata (ดับบลินคอร์เมทาดาทา) ซึ่งเหมาะกับทรัพยากรประเภทหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ วารสารอิเล็กทรอนิกส์ เป็นต้น
Dublin Core Metadata เป็นเครื่องมือที่ใช้ในการจัดการทรัพยากรสารสนเทศ ประกอบด้วย 15 หน่วยข้อมูลย่อย (Elements) สำหรับใช้พรรณนาสารสนเทศดิจิทัลเพื่อให้เจ้าของผลงานจัดทำเมทาดาทาด้วยตนเอง และสามารถสืบค้นร่วมกันกับฐานข้อมูลต่างระบบ ดับลินคอร์ได้รับการนำไปใช้อย่างกว้างขวาง
เมื่อโสตทัศนวัสดุในรูปดิจิทัล เช่น วัสดุภาพ วัสดุเสียง ภาพเคลื่อนไหว ซึ่งมีคุณลักษณะเฉพาะที่แตกต่างไปจากหนังสือ และวารสาร จึงได้มีการพัฒนาเครื่องมือที่ใช้ในการจัดการสื่อโสตทัศนวัสดุในรูปดิจิทัล โดยเน้นการขยายดับบลินคอร์ 15 หน่วยข้อมูลย่อย (Elements) แบบแผนเฉพาะสำหรับวัสดุดิจิทัลประเภทสื่อโสตทัศน์ (Scheme) และ RDF (Resource Description Framework)
ในการกำหนดเมทาดาทาสำหรับวัสดุดิจิทัลประเภทสื่อโสตทัศน์ ใช้ดับบลินคอร์ใน 15 หน่วยข้อมูลย่อย (Elements) และในแต่ละ element มีตัวขยายข้อมูลย่อยออกไปได้อีก ดังนี้
1. Element : Title – ชื่อเรื่อง ชื่อภาพ ชื่ออัลบั้ม และสื่อความหมายได้
รูปแบบ : DC.Title
ตัวขยาย : DC.Title.Alternative – ชื่ออื่นๆ ของชื่อเรื่องนั้น
2. Element : Creator – ผู้สร้างสรรค์ผลงาน อาจเป็นบุคคลหรือหน่วยงาน (เช่น ผู้ถ่ายภาพ ผู้วาดภาพ)
รูปแบบ : DC.Creator
ตัวขยาย : DC.Creator.Email – e-mail ของผู้ผลิตภาพ / DC.Creator.Orgname – หน่วยงานที่ผู้สร้างสรรค์ผลงานสังกัด
3. Element : Subject – คำหรือวลีที่บ่งบอกถึงเนื้อหาของภาพ ให้ใช้คำศัพท์ที่มีการควบคุม หรือใช้หัวเรื่องที่เป็นมาตรฐาน
รูปแบบ : DC.Subject
ตัวขยาย : DC.Subject.Keyword – คำสำคัญหรือวลีที่บ่งบอกถึงเนื้อหา / DC.Subject.LCSH – หัวเรื่อง LC / DC.Subject.MESH – หัวเรื่องทางการแพทย์ / DC.Subject.Sears – หัวเรื่อง Sears / DC.Subject.ThaSH – หัวเรื่องสำหรับหนังสือภาษาไทย / DC.Subject.Others – หัวเรื่องระบบอื่นๆ
4. Element : Description – ข้อความที่ให้รายละเอียดของเนื้อหา
รูปแบบ : DC.Description
ตัวขยาย : DC.Description.Writer – ผู้บรรยายภาพ / DC.Description.Caption – ข้อความบรรยายภาพ
5. Element : Publisher – หน่วยงานที่รับผิดชอบในการทำทรัพยากรให้เป็นดิจิทัล
รูปแบบ : DC.Publisher
ตัวขยาย : DC.Publisher.Place – เมืองที่หน่วยงานที่รับผิดชอบในการทำทรัพยากรให้เป็นดิจิทัลตั้งอยู่ / DC.Publisher.Email – อีเมล์ของหน่วยงานที่รับผิดชอบในการทำทรัพยากรให้เป็นดิจิทัล
6. Element : Contributor – ผู้ร่วมสร้างสรรค์ผลงาน ซึ่งอาจเป็นได้ทั้งบุคคล หรือหน่วยงาน
รูปแบบ : DC.Contributor
ตัวขยาย : DC.Contributor – ผู้ให้การสนับสนุน เช่น ผู้ให้ทุน เป็นต้น
7. Element : Date – ปีที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากร
รูปแบบ : DC.Date
ตัวขยาย : DC.Date.Created – ปีที่ผลิตที่กำลังลงรายการ / DC.Date.Modified – วันเดือนปีที่แก้ไข / DC.Date.Issued – วันเดือนที่เผยแพร่อย่างเป็นทาการ
8. Element : Type – ประเภทของทรัพยากร
รูปแบบ : DC.Type
ตัวขยาย : DC.Type.DCMI – ประเภทของทรัพยากรตามมาตรฐาน DCMI เช่น Image, Sound เป็นต้น
9. Element : Format – รูปแบบของแฟ้มข้อมูล
รูปแบบ : DC.Format
ตัวขยาย : DC.Format.IMT – รูปแบบของแฟ้มข้อมูลตามมาตรฐาน IMT เช่น jpeg, gif, mpeg, flv เป็นต้น / DC.Format.Extent – ขนาดความจุของแฟ้มข้อมูล / DC.Format.Image.Height – หน่วยเป็น pixel / DC.Format.Image.Weight – หน่วยเป็น pixel
10. Element : Identifier – ข้อความหรือตัวเลขที่ใช้ในการระบุชี้เฉพาะที่เก็บแฟ้มข้อมูล
รูปแบบ : DC.Identifier
ตัวขยาย : DC.Identifier.URL – ระบุชี้ที่เก็บแฟ้มข้อมูล
11. Element : Source – แหล่งที่มาของข้อมูล
รูปแบบ : DC.Source
ตัวขยาย : DC.Source.ISBN – กรณีที่ได้ข้อมูลมาจากหนังสือ / DC.Source.ISSN – กรณีที่ได้ข้อมูลมาจากวารสาร / DC.Source.OriginalOwner – กรณีที่ได้ข้อมูลมาจากเจ้าของเดิม / DC.Source.Holder – กรณีที่ได้ข้อมูลมาจากเจ้าของลิขสิทธิ์
12. Element : Language – ภาษาของข้อมูล (ถ้าเป็นรูปภาพไม่มีการใช้ element นี้)
รูปแบบ : DC.Language
13. Element : Relation – ข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
รูปแบบ : DC.Relation
ตัวขยาย : DC.Relation.IsPartOf – เป็นการอ้างอิงไปถึงชื่ออัลบั้มหรือชื่อกิจกรรม เพื่อให้ทราบว่าเป็นภาพหนึ่งของกิจกรรม/อัลบั้ม / DC.Relation.HasPart – ใช้ในระเบียนของชื่อกิจกรรม/อัลบั้มที่ระบุภาพต่างๆ ของอัลบั้มหรือภาพที่เกิดขึ้นในกิจกรรมนั้นๆ
14. Element : Coverage – ของเขตของเนื้อหาตามภูมิศาสตร์
รูปแบบ : DC.Coverage
ตัวขยาย : DC.Coverage.Spatial – สถานที่ของภาพ เสียง หรือข้อมูล / DC.Coverage.Temporal – ช่วงเวลา หรือยุคสมัยของภาพ เสียง หรือข้อมูล
15. Element : Rights – ข้อมูลเกี่ยวกับลิขสิทธิ์ของทรัพยากร
รูปแบบ : DC. Rights
ตัวอย่าง
ทั้งหมดที่ว่ามานี้ เป็นเรื่องราวอย่างย่อๆ ของ Metadata สำหรับวัสดุดิจิทัลประเภทสื่อโสตทัศน์ ดูๆ ไปอาจจะง่ายกว่าพี่มาร์คของพวกเราก็ได้มั้ง