มีโอกาสได้อ่านเรื่อง “ขุนพานเมืองฟ้า หรือ พญาพาน” ที่พระธรรมปริยัติเวที เจ้าคณะภาค 15 เจ้าอาวาสวัดพระปฐมเจดีย์ได้บันทึกเรื่องราวนี้เอาไว้ เลยเอามาเล่าให้ฟังกัน ซึ่งจริงๆ แล้ว พวกเราก็ฟังเรื่องนี้ในรูปแบบที่เค้าว่ากันว่าเป็นตำนานขององค์พระปฐมเจดีย์กันมาตั้งแต่เล็ก แต่เด็กแล้ว
องค์พระปฐมเจดีย์ เป็นปูชนียสถานในจังหวัดนครปฐม เป็นพระมหาเจดีย์ที่เก่าแก่รวมกันอยู่ 3 องค์ โดยองค์ที่เกี่ยวข้องกับพญาพานคือ เจดีย์องค์ที่ 2 ซึ่งเป็นเจดีย์ทรงปรางค์ สุงเท่านกเขาเหิน (42 วา 2 ศอก) สร้างเมื่อปีพ.ศ.569-1000 สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยพญากง พญาพาน มีพระบรมสารีริกธาตุบรรจุอยู่ภายใน
องค์พระปฐมเจดีย์องค์ที่ 2 นี้ มีตำนานเล่าไว้ว่า เมื่อประมาณพุทธศักราช 569-1000 มีกษัตริย์ผู้ครองเมืองทวารวดี พระนามว่า พญากง มีอัครมเหสีพระนามว่า พระนางปทุมเทวี ได้ทรงครรภ์ โหราจารย์ทำนายว่า พระโอรสในครรภ์เป็นผู้มีบุญญาธิการมาก แต่ว่าจะทำปิติฆาตกรรม ครั้นถึงเวลาประสูติใช้พานรับ บังเอิญพระนลาฎกระทบถูกที่ขอบพาน ปรากฎเป็นรอยแผลเป็น จึงขนานพระนามว่า “พญาพาน”


พญากงครุ่นคิดถึงคำทำนายของโหราจารย์ จึงรับสั่งให้นำพระโอรสไปฆ่าเสีย แต่พระมารดาแอบให้สาวใช้นำพระโอรสไปฝากยายหอมเลี้ยงไว้ เมื่อเจริญวัยจึงนำไปถวายให้เจ้าเมืองราชบุรีรับไว้เป็นบุตรบุญธรรม ได้ศึกษาเล่าเรียนจนมีความรู้ความสามารถในวิชาการหลายแขนง โดยเฉพาะการทำสงคราม
เจ้าเมืองราชบุรีต้องส่งเครื่องราชบรรณาการไปถวายแด่พญากง แต่พญาพากราบทูลให้งดส่ง ทำให้พญากงยกทัพมาเพื่อจับเจ้าเมืองราชบุรีและพญาพาน ขณะสู้รบพญาพานได้ฟันพญากงตายบนคอช้าง และเข้ายึดเมืองทรวารดี ต่อมาทราบว่าพญากง และพระนางปทุมวดี เป็นพระราชบิดาและพระราชมารดาก็ทรงเสียใจ ทรงกริ้วยายหอมที่ไม่บอกความจริงกับตน จึงสั่งให้ประหารชีวิตยายหอม
ต่อมา พญาพานรู้สึกถึงเวรกรรมที่ก่อไว้ จึงได้ถามกับพระมหาเถระ 2 รูปคือ พระศิริมานนท์ และพระองคุลีมาน ซึ่งเป็นพระอรหันต์บรรลุธรรมพิเศษ ซึ่งพระเถระให้พญาพานบำเพ็ญกุศลบริจาคทาน รักษาศีล และให้สร้างพระเจดี์สูงเท่านกเขาเหิน สร้างวัด ทำวิหาร 4 ทิศ สร้างพระพุทธรูปประดิษฐานทุกทิศ บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ แล้วทำพิธีฉลองสมโภช 7 วัน 7 คืน จะทำให้บาปกรรมบรรเทาลงได้ 10 ส่วนเท่า
พญาพานทรงหาพื้นที่อันเหมาะที่จะสร้างเจดีย์ เมื่อทราบข่าวสถานที่ที่ชาวบ้านเห็นฉัพพัณณรังสี จึงเดินทางไป ณ สถานที่นั้นด้วยพระองค์เอง พร้อมข้าราชบริพารอีก 9 คน และเดินเจ้าไปในที่พระปฐมเจดีย์ทรงบาตรคว่ำ ทั่วบริเวณนั้นเป็นป่ารกชัฎ พระองค์ทรงบำเพ็ญภาวนา และตั้งจิตอธิษฐานว่า หสากสถานที่นี้เหมาะที่จะสร้างเจดีย์ไว้ ขอให้มีปรากฎการณ์อย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้น
หลังจากนั้นประมาณ 1 ชั่วโมงเศษ ฉัพพัณณรังสีก็ปรากฎแสงสว่างไปทั่วบริเวณ จึงตกลงใจที่จะสร้างพระเจดีย์ไว้ ณ สถานที่นี้ โดยเริ่มก่อสร้างในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3 ปีพ.ศ. 569 ถึง 1000 ปี พระปฐมเจดีย์ที่พญาพานสร้างนี้ นับเป็นองค์ที่ 2 ที่ได้สร้างขึ้นไว้ครอบอยู่บนพระปฐมเจดีย์องค์แรก ได้เป็นหลักชัยแห่งพระพุทธศาสนา และปรากฎปาฏิหาริย์เป็นที่อัศจรรย์ใจ ให้เห็นกันเป็นระยะ ตลอดกาลเวลาที่ผ่านมายาวนาน