ผ้าขาวม้า…มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ

ครม. มีมติเห็นชอบเมื่อวันที่ 28 ก.พ. 2566 ให้เสนอผ้าขาวม้าขึ้นทะเบียนต่อ UNESCO เป็นมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ โดยจะนำเสนอยังยูเนสโกภายในเดือนมีนาคม 2566

ผ้าขาวม้า เป็นผ้าที่ชาวไทยต่างรู้จักมักคุ้นเป็นอย่างดี ด้วยเป็นผ้าเอนกประสงค์ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน ซึ่งอาจกล่าวอย่างสากลได้ว่า ผ้าขาวม้าเป็น Multifunctional cloths in Thai life คำว่า ผ้าขาวม้า นี้ไม่ใช่ภาษาไทย บ้างว่ามาจากภาษาเปอร์เซีย คือ กามาร์บันด์ (Kamar Band) ซึ่งหมายถึง เอว หรือ ท่อนล่างของร่างกาย “บันด์” หมายถึง การพัน รัด หรือ คาด

ความเป็นมาของผ้าขาวม้า กล่าวได้ว่าเป็นผ้าโบราณที่อยู่คู่กับสังคมไทยมาช้านาน คนไทยรู้จักใช้ผ้าขาวม้ามานับแต่พุทธศตวรรษที่ 16 ในสมัยเชียงแสน โดยปรากฎหลักฐานภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดภูมินทร์ จ. น่าน ซึ่งผู้หญิงนุ่งผ้าถุง ผู้ชายใช้ผ้าเคียนเอว คือ ผ้าขาวม้า โดยชาวไทยใหญ่ใช้ผ้าขาวม้าโพกศีรษะ ขณะที่ชาวไทยเดิมนั้นยังมุ่นมวยผมอยู่ ต่อมาชาวไทยจึงเริ่มใช้ประโยชน์จากผ้าขาวม้าในลักษณะต่าง ๆ นับแต่นำมาเป็นผ้าเคียนเอวเมื่อจะเดินทางไกล เพื่อห่ออาวุธบ้าง เก็บสัมภาระในการเดินทางบ้าง ไปจนกระทั่ง ปูนอน นุ่งอาบน้ำ ซับเนื้อตัว ซับเหงื่อ

นอกจากนี้ยังพบภาพเขียนจากสมุดภาพไตรภูมิในสมัยอยุธยา ราวต้นศตวรรษ ที่ 22 โดยชาวอโยธยามักนิยมใช้ผ้าขาวม้าพาดบ่า คาดพุงเมื่อนุ่งโจงกระเบนก็จะใช้ผ้าขาวม้าคล้องคอตลบห้อยชายทั้งสองข้างไว้ด้านหลัง ในสมัยรัตนโกสินทร์ชาวไทยทั้งชาย – หญิง นำผ้าขาวม้ามาใช้ประโยชน์มากยิ่งขึ้น ไม่จำกัดแต่เพียงเพศชายเหมือนครั้งอดีตและไม่จำกัดเฉพาะใช้กับร่างกายเท่านั้น ยังมีการใช้เอนกประสงค์อีกนานับประการ อาทิ ผูกทำเปล ปูรองนั่ง – นอน นุ่งแทนกางเกง ห่ม – คลุมร่างกาย ห่อของแทนย่าม ใช้ต่างผ้าพันแผล กระโจมอกแทนผ้าถุง ผลัดเปลี่ยนเสื้อผ้า ทำผ้ากันเปื้อน ทำผ้าอ้อมสำหรับเด็ก ผ้าอนามัยสำหรับสตรี ปัดฝุ่น ปัดแมลง ไล่ยุง โบกแทนพัด มัดแทนเชือก ม้วนหนุนแทนหมอน ใช้บังแดด-ฝน-ลม ทำความสะอาดสิ่งของเมื่อชำรุดยังนำมาทำผ้าขี้ริ้ว – ผ้าเช็ดเท้า ติดตามรับฟังเรื่องราวจากรายการ SNC Library Podcast ในตอน ผ้าขาวม้า_มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ กดลิ้งค์ติดตามรายการได้เลยค่ะ

…..

ขอบคุณข้อมูล
– ชู “ผ้าขาวม้า” ขึ้นทะเบียนมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้
โดย Thai PBS News ข่าวไทยพีบีเอส  เผยแพร่เมื่อ 28 กุมภาพันธ์ 2566
เผยแพร่ทาง: www.thaipbs.or.th/news/content/325063
– สนเทศน่ารู้: ผ้าขาวม้า
โดย ฝ่ายวารสารและเอกสาร สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง ปรับปรุงล่าสุด เมื่อ 29 มีนาคม 2554
เผยแพร่ทาง: https://www.lib.ru.ac.th/journal/loincloth.html