กวนข้าวตอก….สารทลาว

ประเพณีบุญเดือนสิบ หรือ สารทลาว เรียกอีกชื่อว่า ประเพณีแก้ห่อข้าว เป็นประเพณีที่สำคัญของกลุ่มชาติพันธุ์ลาวเวียง หมู่ 2 ตำบลทุ่งขวาง อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม มีการจัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ช่วงแรม 15 ค่ำ เดือน 10 ชาวลาวเวียงจะเตรียมอาหารคาวหวาน 2 ชุด ชุดแรกนำไปถวายพระที่วัด เมื่อถวายพระแล้วชุดที่สองจะนำไปไหว้บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วซึ่งชาวบ้านมักเรียกว่า เลี้ยงผี แต่ชาวลาวเวียงเรียกว่า ไปแก้ห่อข้าว หมายถึงการแกะห่อข้าวให้บรรพบุรุษกิน โดยนำอาหารคาวหวาน ผลไม้ ใส่ใบตอง หมากพลู 1 ชุด  จุดธูปหนึ่งดอกบอกกล่าวบรรพบุรุษ อาหารที่นำมาไหว้ขึ้นอยู่กับกำลังทรัพย์ของแต่ละครอบครัว มิได้ระบุเฉพาะเจาะจงว่าเป็นสิ่งใด ของหวานที่นิยมนำมาทำบุญถวายพระและไหว้บรรพบุรุษ คือ “ข้าวตอก” หรือที่ชาวไทยเรียกว่า “กระยาสารท”

การกวนข้าวตอก เป็นประเพณีหนึ่งของชาวลาวเวียงที่ยังคงอนุรักษ์และปฏิบัติสืบต่อกันมา ก่อนวันทำบุญใหญ่วันพระ ผู้ใหญ่บ้านและชาวบ้านในชุมชนจะมารวมตัวกันกวน “ข้าวตอก” ชาวบ้านในชุมชนที่ว้างเว้นจากงานหลักก็จะมารวมตัวกันเพื่อทำขนม

วัตถุดิบที่ใช้คือ 1) ข้าวตอก 2) ข้าวเม่าคั่ว 3) ถั่ว 4) งา และ 5) น้ำตาลปี๊บ

การเตรียมส่วนผสม ชาวบ้านในชุมชนจะแบ่งหน้าที่กันเตรียมส่วนผสมตามความถนัด

  1. ข้าวตอก คือ ข้าวเหนียวที่นำมาคั่วให้เปลือกแตกออก เมล็ดข้าวบานเป็นดอกสีขาวคล้ายดอกมะลิ หรือจะหาซื้อแบบที่คั่วมาสำเร็จแล้วจากร้านค้าก็ได้เช่นกัน ข้าวตอกที่ได้บางทียังมีเปลือกสีเหลืองติดอยู่ เลือกเอาเปลือกข้าวออก เหลือเพียงเมล็ดข้าวที่บานเป็นสีขาวเท่านั้น
  2. ถั่วลิสง นำถั่วลิสงดิบคั่วในกระทะใช้ไฟอ่อน ๆ คั่วจนมีสีเหลืองนวล จากนั้นนำมาเทในกระด้ง เลือกถั่วที่ไหม้และเปลือกออก เมื่อเปลือกออกได้ส่วนหนึ่งให้นำไปฝัด เปลือกที่มีลักษณะเบาจะปลิวลอยออกจากกระด้งตามแรงฝัด จากนั้นนำมาแกะเอาเปลือกออกอีกทำวนไปจนกว่าเปลือกจะลอกออกหมดหรือเหลือน้อยจึงนำไปใส่กระบุงพักไว้
  3. งาขาวและงาดำ ใช้ไฟอ่อนคั่วจนหอม นอกจากงาขาวและงาดำแล้วที่ หมู่ 2 ตำบลทุ่งขวาง ยังใช้สีเทา ซึ่งเป็นงาที่ขัดสีโดยนำงาดำมาแช่น้ำทิ้งไว้สักพัก จากนั้นนำมาขัดถูในกระด้งให้สีดำออก ฝัดเอากากงาที่ขัดออกทิ้งไป ก็จะได้งาที่มีสีเทา แล้วจึงนำไปคั่วในกระทะ

วิธีกวน ข้าวตอก”

  1. นำกระทะใบใหญ่ตั้งเตา ใส่น้ำตาลปี๊บลงไป ใช้ไม้พายคนจนน้ำตาลละลาย หอมได้ที่
  2. หนใส่ข้าวตอกลงไปส่วนหนึ่ง พอให้ข้าวตอกเริ่มเป็นสีเหลือง ใส่ข้าวเม่าคั่ว ตามด้วยถั่วคั่ว งาคั่ว คนให้เข้ากัน กวนในลักษณะทบไปทบมาจากก้นกระทะขึ้นมาด้านบน ค่อย ๆ เทข้าวตอกที่เหลือลงไป พอเข้ากันดีแล้วเทใส่ภาชนะที่เตรียมไว้ จากนั้นบรรจุใส่ถุง

 

ชาวลาวเวียงที่นี่จะมีสูตรเฉพาะที่เป็นเอกลักษณ์คือใส่น้ำตาลเพียงอย่างเดียว ไม่ใส่กะทิ และแบะแซ เมื่อทำเสร็จแล้วจะแจกจ่ายให้ชาวบ้านที่มาช่วยกันทำ นำกลับไปทำบุญในวันรุ่งขึ้น ส่วนที่เหลือจากการแจกจ่ายจะนำมาขายในราคาย่อมเยา นำเงินที่ได้เข้ากองทุนพัฒนาหมู่บ้าน