ชื่อนี้ในอดีต

ช่วงนี้กระแสละครอิงประวัติศาสตร์มาแรง ใครที่ได้ดูหรือติดตามละคร ก็คงได้ยินชื่อเมืองต่างๆ ที่เรียกกันในสมัยอดีต เช่น เมืองสองแคว เมืองพริบพรี เป็นต้น จึงชวนให้สงสัยว่าแล้วชื่อนี้คือเมือง หรือจังหวัดใดในปัจจุบัน Blog นี้จะพาไปทำความรู้จัก ชื่อจังหวัดของประเทศไทยในอดีต ว่ามีชื่ออะไรกันบ้างก่อนที่จะเปลี่ยนมาเป็นชื่อในปัจจุบัน ที่นี้เรามาดูกันว่า ชื่อจังหวัดของไทย ในอดีตมีชื่อใดกันบ้าง โดยแบ่งออกเป็นภาคต่างๆ ดังนี้

ภาคเหนือมี 9 จังหวัด

1.       จังหวัดเชียงราย ชื่อเก่าคือ เวียงชัยนารายณ์

2.       จังหวัดเชียงใหม่ ชื่อเก่าคือ นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ หรือ เวียงพิงค์

3.       จังหวัดน่าน ชื่อเก่าคือ เมืองนันทบุรี เมืองน่าน เมืองนาน

4.       จังหวัดพะเยา ชื่อเก่าคือ เมืองภูกามยาว หรือ พยาว

5.       จังหวัดแพร่ ชื่อเก่าคือ เมืองพลนคร หรือ เวียงโกศัย

6.       จังหวัดแม่ฮ่องสอน ชื่อเก่าคือ หมู่บ้านว่า “แม่ร่องสอน” เพี้ยนเป็น “แม่ฮ่องสอน”

7.       จังหวัดลำปาง ชื่อเก่าคือ เมืองเขลางค์นคร

8.       จังหวัดลำพูน ชื่อเก่าคือ เมืองหริภุญไชย

9.       จังหวัดอุตรดิตถ์ ชื่อเก่าคือ บางโพธิ์ท่าอิฐ สมัยก่อนเป็นเพียงตำบลเท่านั้น

ภาคกลางมี 21 จังหวัด (ไม่รวมกรุงเทพมหานคร)

1.       จังหวัดกำแพงเพชร ชื่อเก่าคือ เมืองชากังราว หรือ เมืองนครชุม

2.       จังหวัดชัยนาท ชื่อเก่าคือ เมืองแพรก หรือ เมืองสรรค์

3.       จังหวัดนครนายก ชื่อเก่าคือ เมืองนายก

4.       จังหวัดนครปฐม ชื่อเก่าคือ เมืองนครไชยศรี หรือ ศรีวิชัย

5.       จังหวัดนครสวรรค์ ชื่อเก่าคือ เมืองพระบาง หรือ เมืองชอนตะวัน

6.       จังหวัดนนทบุรี ชื่อเก่าคือ บ้านตลาดขวัญ, เมืองนนทบุรีศรีมหาสมุทร, เมืองนนทบุรีศรีมหาอุทยาน, เมืองนนทบุรีศรีเกษตราราม

7.       จังหวัดปทุมธานี ชื่อเก่าคือ เมืองสามโคก หรือ เมืองประทุมธานี

8.       จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ชื่อเก่าคือ อโยธยา, อโยธยาศรีรามเทพนคร, กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา

9.       จังหวัดพิจิตร ชื่อเก่าคือ เมืองสระหลวง เมืองโอฆะบุรี เมืองชัยบวร, เมืองปากยม

10.   จังหวัดพิษณุโลก ชื่อเก่าคือ เมืองสองแคว

11.   จังหวัดเพชรบูรณ์ ชื่อเก่าคือ เพชบุระ

12.   จังหวัดลพบุรี ชื่อเก่าคือ ละโว้

13.   จังหวัดสมุทรปราการ ชื่อเก่าคือ เมืองพระประแดง, เมืองนครเขื่อนขันธ์, จังหวัดพระประแดง

14.   จังหวัดสมุทรสงคราม ชื่อเก่าคือ เมืองแม่กลอง

15.   จังหวัดสมุทรสาคร ชื่อเก่าคือ เมืองสาครบุรี

16.   จังหวัดสิงห์บุรี ชื่อเก่าคือ เมืองสิงหราชาธิราช, เมืองสิงหราชา, เมืองสิงห์

17.   จังหวัดสุโขทัย ชื่อเก่าคือ ศรีสัชนาลัย

18.   จังหวัดสุพรรณบุรี ชื่อเก่าคือ เมืองทวารวดีศรีสุพรรณภูมิ, พันธุมบุรี, สองพันบุรี, อู่ทอง

19.   จังหวัดสระบุรี ชื่อเก่าคือ หระรี , ปากเพรียว

20.   จังหวัดอ่างทอง ชื่อเก่าคือ เมืองวิเศษชัยชาญ

21.   จังหวัดอุทัยธานี ชื่อเก่าคือ เมืองอู่ไทย หรือ เมืองอุไทย

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมี 21 จังหวัด

1.       จังหวัดกาฬสินธุ์ ชื่อเก่าคือ บ้านแก่งสำเริง หรือ บ้านแก่งสำโรง

2.       จังหวัดขอนแก่น ชื่อเก่าคือ เมืองขามแก่น

3.       จังหวัดชัยภูมิ ชื่อเก่าคือ บ้านหลวง

4.       จังหวัดนครพนม ชื่อเก่าคือ เมืองมรุกขนคร เปลี่ยนชื่อเมืองใหม่กลายเป็น เมืองศรีโคตรบรูณ์

5.       จังหวัดนครราชสีมา ชื่อเก่าคือ โคราช หรือ โคราฆะ กับเมือง เสมา

6.       จังหวัดบึงกาฬ ชื่อเก่าคือ ชัยบุรี (เมืองไชยบุรี)

7.       จังหวัดบุรีรัมย์ ชื่อเก่าคือ โนนม่วง เมืองแปะ

8.       จังหวัดมหาสารคาม ชื่อเก่าคือ บ้านลาดกุดยางใหญ่

9.       จังหวัดมุกดาหาร ชื่อเก่าคือ เมืองมุกดาหาร

10.   จังหวัดยโสธร ชื่อเก่าคือ สมัยก่อนเป็นหมู่บ้านเรียกว่า บ้านสิงห์ท่า ต่อเป็นเมืองยโสธรมีฐานะเป็นเมืองประเทศราช ขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ

11.   จังหวัดร้อยเอ็ด ชื่อเก่าคือ สาเกตนคร หรือ เมืองร้อยเอ็จประตู

12.   จังหวัดเลย ชื่อเก่าคือ หมู่บ้านแฮ่ หรือ เมืองเลย

13.   จังหวัดสกลนคร ชื่อเก่าคือ เมืองหนองหานหลวง หรือ เมืองสกลทวาปี

14.   จังหวัดสุรินทร์ ชื่อเก่าคือ เมืองประทายสมันต์

15.   จังหวัดศรีสะเกษ ชื่อเก่าคือ เมืองขุขันธ์

16.   จังหวัดหนองคาย ชื่อเก่าคือ บ้านไผ่

17.   จังหวัดหนองบัวลำภู ชื่อเก่าคือ นครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน หรือ เมืองกมุทธาสัย

18.   จังหวัดอุดรธานี ชื่อเก่าคือ บ้านหมากแข้ง หรือ บ้านเดื่อหมากแข้ง

19.   จังหวัดอุบลราชธานี ชื่อเก่าคือ ดอนมดแดง หรือ ดงอู่ผึ้ง

20.   จังหวัดอำนาจเจริญ ชื่อเก่าคือ เมืองค้อ

21.   จังหวัดบึงกาฬ ชื่อเก่าคือ อำเภอไชยบุรี

ภาคตะวันตกมี 5 จังหวัด

1.       จังหวัดกาญจนบุรี ชื่อเก่าคือ ปากแพรก หรือ ศรีชัยยะสิงหปุระ

2.       จังหวัดตาก ชื่อเก่าคือ เมืองตาก

3.       จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชื่อเก่าคือ เมืองบางนารม หรือ เมืองนารัง, เมืองกุย

4.       จังหวัดเพชรบุรี ชื่อเก่าคือ พริบพรี หรือ ศรีชัยวัชรบุรี

5.       จังหวัดราชบุรี ชื่อเก่าคือ เมืองราชบุรี หรือ มณฑลราชบุรี

ภาคตะวันออกมี 7 จังหวัด

1.       จังหวัดจันทบุรี ชื่อเก่าคือ ควนคราบุรี (เมืองกาไว), เมืองจันทบูร

2.       จังหวัดฉะเชิงเทรา ชื่อเก่าคือ แปดริ้ว

3.       จังหวัดชลบุรี ชื่อเก่าคือ เมืองพระรถ, เมืองศรีพโล, เมืองพญาแร่, เมืองบางปลาสร้อย, เมืองพนัสนิคม, เมืองบางละมุง, เมืองชลบุรีศรีมหาสมุทร

4.       จังหวัดตราด ชื่อเก่าคือ เมืองกราด หรือ เมืองตราด

5.       จังหวัดปราจีนบุรี ชื่อเก่าคือ เมืองพระรถ, เมืองศรีมโหสถ, เมืองอวัธยปุระ

6.       จังหวัดระยอง ชื่อเก่าคือ ราย็อง

7.       จังหวัดสระแก้ว แต่ก่อนไม่ได้เป็นจังหวัด เป็นกิ่งอำเภอ ชื่อมาจากสระน้ำที่อยู่กลางเมือง

ภาคใต้มี 14 จังหวัด

1.       จังหวัดกระบี่ ชื่อเก่าคือ แขวงเมืองปกาสัย

2.       จังหวัดชุมพร ชื่อเก่าคือ ชุมนุมพล

3.       จังหวัดตรัง ชื่อเก่าคือ เมืองทับเที่ยง, เมืองควนธานี

4.       จังหวัดนครศรีธรรมราช ชื่อเก่าคือ เมืองตามพรลิงค์, ศิริธรรมนคร, ศรีธรรมราช

5.       จังหวัดนราธิวาส ชื่อเก่าคือ มะนาลอ, บางนรา, เมืองระแงะ

6.       จังหวัดปัตตานี ชื่อเก่าคือ เมืองตานี

7.       จังหวัดพังงา ชื่อเก่าคือ เมืองภูงา, บ้านกระพูงา, พิงงา

8.       จังหวัดพัทลุง ชื่อเก่าคือ คูหาสวรรค์

9.       จังหวัดภูเก็ต ชื่อเก่าคือ บูกิต, ภูเก็จ, จังซีลอน, ถลาง

10.   จังหวัดระนอง ชื่อเก่าคือ เมืองแร่นอง

11.   จังหวัดสตูล ชื่อเก่าคือ มูเก็มสโตย-ละงู, นครีสโตย, มำบังนังคะรา

12.   จังหวัดสงขลา ชื่อเก่าคือ สิงหนคร (สิง-หะ-นะ-คะ-ระ), สิงหลา, สิงขร

13.   จังหวัดสุราษฎร์ธานี ชื่อเก่าคือ เมืองไชยา, เมืองกาญจนดิษฐ์

14.   จังหวัดยะลา ชื่อเก่าคือ ยาลอ

การตั้งชื่อบ้านเมือง สถานที่ต่างๆ ในอดีต ย่อมมีความเป็นมา สามารถสรุปได้ว่า ชื่อท้องถิ่นต่างๆ ของไทย มาจาก (ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย, 2538 : คำนำ) 1) นิยายปรัมปรา  2) ชื่อบุคคลผู้สร้างถิ่นนั้น  3) ชื่อบุคคลที่อยู่ในละแวกเดียวหรือบริเวณนั้น  4) สิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติ  5) เหตุการณ์ในประวัติศาสตร์  6) อาชีพต่างๆ  7) คำที่เป็นภาษาต่างประเทศ หรือคำเพี้ยนมาจากภาต่างประเทศ หรือคำเพี้ยนของชื่อท้องถิ่น

หากผู้อ่านสนใจที่มาของชื่อบ้านเมืองในอดีตว่า มีประวัติความเป็นมาอย่างไร ในหอสมุดฯ ของเรามีหนังสือ/งานวิชาการ และงานวิจัยหลายชิ้นที่สามารถหาอ่านได้ (ตามรูป)

แหล่งอ้างอิง :

ชื่อเดิม ของแต่ละ จังหวัด ในประเทศไทย. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2566, จาก
https://www.tnews.co.th/variety/509910

เกร็ดความรู้เกี่ยวกับ ชื่อเดิมของแต่ละจังหวัด ในประเทศไทย 77 จังหวัด. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2566, จาก
https://lifestyle.campus-star.com/knowledge/143718.html

ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย (2538) ชื่อบ้านนามเมือง. กรุงเทพฯ : มติชน.