กระแสสังคมในช่วงที่ผ่านมา เราจะได้ยินคำสองคำ คือ รัฐประหาร และ การปฏิวัติ โดยส่วนตัวผู้เขียนทำงานเป็นบรรณารักษ์วิเคราะห์หมวดหมู่ทรัพยากร (Cataloger) บางครั้งก็จะงงๆ กับการให้หัวเรื่องระหว่าง รัฐประหาร และ การปฏิวัติ เพราะบางครั้งชื่อหนังสือใช้คำว่า ปฏิวัติ แต่ต้องมาพิจารณาว่า เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในหนังสือเป็นเรื่องของการปฏิวัติจริงหรือไม่ หรือใช้คำว่า รัฐประหาร แล้วจริงๆ ใช่หรือไม่
เรามาดูความแตกต่างระหว่าง Coup d’état (รัฐประหาร) และ Revolution (การปฏิวัติ) ในแง่ของประวัติศาสตร์ การเมือง การปกครองกันค่ะ
การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในรูปแบบต่าง ๆ เช่น การรัฐประหาร (coup d’état) และการปฏิวัติ (revolution) เป็นปรากฏการณ์ที่ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างการปกครองและสังคมอย่างลึกซึ้ง ถึงแม้ว่าทั้งสองคำนี้จะถูกใช้แทนกันในบางบริบท แต่ในทางวิชาการและรัฐศาสตร์แล้วมีความหมายและลักษณะที่แตกต่างกันอย่างชัดเจน (Wikipedia, ม.ป.ป.a; Wikipedia, ม.ป.ป.b)
รัฐประหาร (coup d’état) หมายถึง การยึดอำนาจโดยผิดกฎหมายและรวดเร็ว ซึ่งมักเกิดขึ้นโดยกลุ่มเล็ก ๆ เช่น กองทัพหรือชนชั้นนำในรัฐบาลที่มีอยู่เดิม โดยพยายามถอดถอนผู้นำที่ดำรงตำแหน่งอยู่ การรัฐประหารไม่ใช่การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการปกครองในภาพรวม แต่เป็นการเปลี่ยนผู้นำหรือกลุ่มอำนาจในระบอบเดิม (Wikipedia, ม.ป.ป.a) แนวโน้มการรัฐประหารในช่วงหลังสงครามเย็นมีโอกาสนำไปสู่ระบอบประชาธิปไตยมากกว่าการรัฐประหารในช่วงสงครามเย็น แม้ว่ารัฐประหารส่วนใหญ่จะยังคงสนับสนุนระบอบอำนาจนิยม (Wikipedia, ม.ป.ป.a)
การรัฐประหารมักเกิดขึ้นจากปัจจัยหลายประการ เช่น ความไม่พอใจของชนชั้นสูง การสนับสนุนจากกองทัพ และความเชื่อมั่นของประชาชนต่อความสำเร็จของการรัฐประหาร (Wikipedia, ม.ป.ป.a) ผลลัพธ์ของการรัฐประหารมีหลายรูปแบบ เช่น การล้มเหลวของรัฐประหาร การเปลี่ยนผู้นำในระบอบอำนาจนิยมโดยไม่เปลี่ยนโครงสร้าง หรือการโค่นล้มเผด็จการแล้วนำไปสู่ประชาธิปไตย (Wikipedia, ม.ป.ป.a) รัฐประหารยังคงเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการเปลี่ยนผ่านอำนาจอย่างสันติในหลายประเทศ (Wikipedia, ม.ป.ป.a)
ในส่วนของการปฏิวัติ (revolution) คือ การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างอำนาจและระบบสังคมการเมืองอย่างลึกซึ้งและรวดเร็ว ซึ่งมักเกิดจากการลุกฮือของประชาชนจำนวนมาก และนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทั้งสถาบันวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และการเมือง (Wikipedia, ม.ป.ป.b) คำว่า “revolution” มีรากศัพท์มาจากภาษาละตินหมายถึง “หมุนกลับ” ซึ่งสื่อถึงการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรงและสมบูรณ์ (Wikipedia, ม.ป.ป.b)
การปฏิวัติทางการเมืองมีนิยามว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการปกครองในระดับฐานราก โดยอาจรวมถึงการเปลี่ยนระบอบการปกครอง อุดมการณ์ทางการเมือง หรือระบบสังคม (Wikipedia, ม.ป.ป.b) ตัวอย่างสำคัญ เช่น การปฏิวัติฝรั่งเศสในปี ค.ศ. 1789 ซึ่งเปลี่ยนแปลงระบอบกษัตริย์สมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบประชาธิปไตย (Wikipedia, ม.ป.ป.b) นอกจากนี้ยังมีการปฏิวัติอเมริกา การปฏิวัติสยามในปี พ.ศ. 2475 ซึ่งเปลี่ยนจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ (Wikipedia, ม.ป.ป.b)
ความแตกต่างสำคัญระหว่างรัฐประหารและการปฏิวัติ คือ รัฐประหารเป็นการเปลี่ยนแปลงผู้นำหรือกลุ่มอำนาจในระบอบเดิม โดยไม่ได้เปลี่ยนแปลงโครงสร้างหรือระบอบการปกครองอย่างลึกซึ้ง ขณะที่การปฏิวัติเป็นการเปลี่ยนแปลงระบบและโครงสร้างการปกครองในภาพรวม โดยมีประชาชนส่วนใหญ่เข้าร่วมและมุ่งเปลี่ยนอุดมการณ์และระบบการเมือง (Wikipedia, ม.ป.ป.a; Wikipedia, ม.ป.ป.b) กล่าวโดยสรุป การปฏิวัติถือเป็นการเปลี่ยนแปลงที่มีลักษณะเชิงมโนทัศน์และระยะยาวกว่ารัฐประหารที่เน้นเปลี่ยนผู้นำในระยะสั้น (Wikipedia, ม.ป.ป.b)
ในกรณีการปฏิวัติสยามปี พ.ศ. 2475 มีการถกเถียงว่าเป็นรัฐประหารหรือการปฏิวัติ เนื่องจากใช้กำลังทหารและการควบคุมอำนาจ แต่มีผลลัพธ์คือเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครอง (Wikipedia, ม.ป.ป.b) ดังนั้นบางเหตุการณ์อาจมีลักษณะผสมระหว่างรัฐประหารและการปฏิวัติ
โดยสรุปแล้ว ความแตกต่างระหว่าง coup d’état (รัฐประหาร) กับ revolution (การปฏิวัติ) อยู่ที่ขอบเขตและลักษณะของการเปลี่ยนแปลง อำนาจที่เปลี่ยนมือในรัฐประหารจำกัดอยู่ในกลุ่มผู้นำและมักเกิดอย่างรวดเร็วโดยไม่เปลี่ยนแปลงระบบโครงสร้าง ขณะที่การปฏิวัติมีการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและระบอบการปกครองที่ลึกซึ้งและครอบคลุม มีประชาชนเข้าร่วมอย่างกว้างขวาง และส่งผลกระทบในระยะยาวต่อสังคมและการเมือง (Wikipedia, ม.ป.ป.a; Wikipedia, ม.ป.ป.b)
สรุปความแตกต่างโดยสังเขป
| ประเด็น | Coup d’état (รัฐประหาร) | Revolution (การปฏิวัติ) |
| ผู้กระทำ | กลุ่มอำนาจ เช่น ทหาร หรือชนชั้นนำ | ประชาชนจำนวนมาก |
| ความรุนแรง | มักใช้กำลังทางทหาร | อาจใช้หรือไม่ใช้ความรุนแรง |
| การเปลี่ยนแปลง | เปลี่ยนเฉพาะผู้นำ | เปลี่ยนแปลงโครงสร้างทั้งระบบ |
| เวลาเกิด | รวดเร็ว ฉับพลัน | ค่อยเป็นค่อยไป หรือเกิดในช่วงวิกฤต |
| ตัวอย่าง | รัฐประหารไทย 2549, 2557 | การปฏิวัติฝรั่งเศส, ปฏิวัติรัสเซีย |
เรามาดูในส่วนของการใช้หัวเรื่องกัน
จากข้อความข้างต้น ผู้เขียนหวังว่าจะทำให้ผู้รับผิดชอบในงานวิเคราะห์หมวดหมู่หายงงกับการให้หัวเรื่องระหว่าง รัฐประหาร และ การปฏิวัติได้บ้างพอสมควร ถึงอย่างไรก็ดีในการปฏิบัติงานจริง ผู้ปฏิบัติงานต้องเปิดอ่านเนื้อหาของหนังสือและดูสารบัญเพื่อการตัดสินใจในการลงรายการอยู่แล้ว เพียงแต่เนื้อหาของ Blog นี้ อาจทำให้การปฏิบัติงานสะดวกขึ้น และตัดสินใจเร็วขึ้นเพื่อประหยัดเวลาในการวิเคราะห์หมวดหมู่ที่รวดเร็วขึ้น 
รายการอ้างอิง
Wikipedia. (ม.ป.ป.a). รัฐประหาร. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2025, จาก https://th.wikipedia.org/wiki/รัฐประหาร
Wikipedia. (ม.ป.ป.b). ปฏิวัติ. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2025, จาก https://th.wikipedia.org/wiki/ปฏิวัติ